XXI.y.y ikinci yarısında açıkça belli olduğu üzere, devletlerin sosyoekonomik gelişiminin başarılı olması komşu devletlerle sıkı işbirliği sayesinde ancak mümkündür. Aynı şekilde bu gelişim, başta kıtasal bloklar olmak üzere, önde gelen devletlerle güçlü entegrasyon ilişkilerine de bağlıdır. Bu bağlamda, aktif gelişen Avrasya ekonomik entegrasyonu kapsamında Türkiye ve Orta Asya ülkelerinin ilişkilerinin yönü ve perspektifleri ilgi çekicidir.
Orta Asya bölgesindeki devletleri ilk tanıyan devlet Türkiye devletidir. Bölgede tarih, din, gelenek, köken ve dil bağıyla akraba olan yeni devletler ortaya çıktı. Türkiye Orta Asya devletlerini de içine alan “Türk Dünyası“ modelini kurmak için büyük çaba gösterdi. Aynı dinden olan kardeşleriyle temas kurma, onlarla tarihi ve kültürel bağlarını doğal bir süreç halinde canlandırma çabasını güçlendirdi.
Türkiye’nin bu bölge ülkeleriyle ilgili amacı önce ekonomik birlikler kurarak, sonradan aşamalar halinde siyasi bir yakınlaşma sağlamak oldu. Bu arada büyük yer altı zenginliklerine sahip Orta Asya devletleri de enerji kaynaklarını dünya pazarına çıkarma konusunda problemlerle karşılaştı.
Enerji kaynaklarının ulaşım güzergahını, onların teknolojik olanaklarından ziyade, güzergahta bulunan birtakım transit ülke ve dünya devletleriyle olan ilişkileri belirliyordu. Diğer devletlerle birlikte Türkiye de kendi transit ülke konumunun olanaklarından yararlanarak ulaşım gelirleri elde etmekle birlikte 448 Türk Diasporası ve Türk Dünyası Vizyon 2023 aynı zamanda jeopolitik ve jeo-ekonomik amaçlarına ulaşma çabasındadır(1).
Ankara Azerbaycan ve Kazakistan petrolünü, Türkmenistan doğalgazını, fazla ekonomik gelir sağlayacağından kendi sınırlarından geçecek bir hat üzerinden taşımayı düşünüyor.
Söz konusu amaç ve diğer öncelikler Türkiye’nin bu yöndeki diplomatik faaliyetlerinin temelini oluşturdu. 1992 yılının başlarında Türkiye bütün Orta Asya Cumhuriyetlerinde Büyükelçilikler açtı. Ocak 1992 tarihinde T.C. Dışişleri Bakanlığı bünyesinde TİKA adı verilen altbirim oluşturuldu. Hedefi ise: Post- Sovyet ülkeleriyle farklı alanlarda temaslarda bulunmaktı. Ajansa temaslar kurma, Türkiye tarafından destek amaçlı projeleri koordine etme, tarım, KOBİ, enerji, turizm, sivil havacılık ve sigorta gibi alanlarda proje ve programları geliştirme gibi görevler verildi.
Belirtmek gerekiyor ki bağımsızlıklarının ilk yıllarında Orta Asya ülkeleri açısından laiklik ilkesinin, siyasi demokrasi sistemin ve pazar ekonomisinin hakim olduğu Türkiye varyantı benimsendi. Yanıt olarak Türkiye de söz konusu bölgeyle dış ilişkilerini aktif hale getirdi. Ekonomik, kültürel ve insani ilişkiler geliştirildi, yatırım ve öğrenci değişimi vb. sağlandı.
Orta Asya ve Türkiye arasında farklı alanlarda olma üzere 500’den fazla anlaşma imzalandı, çok sayıda projeler gerçekleştirildi ve ortak şirketler kuruldu. Karşılıklı üst düzey resmi ziyaretler ülkeler arasındaki ilişkilere hız kazandırdı.
İnşaat, telekomünikasyon ve ticaret gibi alanlarda Türkler Orta Asya’da çok iyi yer edindi. Batı teknolojisinden başarılı bir şekilde yararlanan bir ülke olarak Türkiye yeni Türk devletlerine ekonomik ve teknik destek sağlamayı hedefledi ve bunu gerçekleştirdi. Türkiye’de sivil ve askeri olmak üzere 10.000 öğrenci eğitim aldı. Türkiye sadece ekonomik ilişkilerle sınırlı kalmayacak, büyük bir ihtimalle ilişki siyasi, askeri, sosyal ve kültürel alanları da kapsayacaktır. Bunun yanı sıra, Türkiye bölgedeki Orta Asya Devletlerinin ekonomi temelli bir işbirliğine girmesi için büyük çaba harcamakta.
Bunlardan biri, gelecekte Merkezi Asya ve Ortadoğu’yu da birleştirebilecek kapasiteye sahip ve Türkiye ve Orta Asya devletlerini de içine alan bir Ekonomik İşbirliği Teşkilatıdır (EİT). EİT üyesi Orta Asya devletlerinin olumlu yönde gelişmesini sağlayan faktörler şunlardır: EİT üye devletlerinin yeni pazar arayışı; Ortadoğu ve Orta Asya devletleri arasındaki ekonomik ve ticari ilişkilerin genişletilmesi; dinsel, etnik ve kültürel birlik üzerine inşa edilen çıkarların gerçekleştirilmesi. Orta Asya devletlerinin EİT’e üye olması onların önüne yeni olanaklar da sundu.
Ancak zorluklar da yok değildir. Siyasi farklılıklardan kaynaklanan zorluklar başta olmak üzere ekonomik zorluklar da mevcuttur. EİT dışında Türkiye ve Orta Asya devletleri kültür, eğitim, bilim ve ortak tarih alanlarını kapsayan araştırmaları da yürütüyorlar(2). Bu bağlamda, 1993 yılında Almatı’da kurulan TÜRKSOY’u örnek gösterebiliriz.
Bu yapılanma, üstlendiği fonksiyon ve yürüttüğü faaliyet açısından bir nevi Türk Dünyasının UNESCO’sudur.
TÜRKSOY çatısı altında Bişkek’te Manas Destanının 1000. Yıl Kutlamaları, Taşkent’te Emir Timur’un 660. Doğum Yıldönümü Kutlamaları, Almatı’da ise Abay’ın 150. Doğum Yıldönümü Kutlamaları vb. gerçekleşti.
Orta Asya bölgesindeki Türkiye’nin enerji çıkarı her şeyden önce Hazar Denizi havzası petrol ve Türkmenistan doğalgazı projelerine yöneliktir. Türkiye’nin bölgede elde ettiği pozisyonunu muhafaza etmek için büyük çaba harcayacağı açıktır. Ancak ülkenin kendi içinde bulunan ekonomik kriz ve kardeşlerinin “iştahını dizginlemenin“ imkansızlığı bölgedeki Türk etkisinin
azalmasına neden olmaktadır.
(1) Кожантаева У. Центральная Азия: интеграция и ностальгия. // Деловая неделя – 2002.- 29 октября.
(2) Казахстан -Турция: 5 лет дружбы и сотрудничества. - Анкара, 1996. - с. 446.
İlgili kitaba erişmek için tıklayın > Türk Diasporası Ve Türk Dünyası Vizyonu 2023
_jpeg_674fc3b2-f844-4a45-ba8b-dd7980a15fce.jpeg "Afrika 2063 Ağı İstişare Toplantısı 2")
