Avam Kamarası Dış İlişkiler Komitesi, Nisan 2019 tarihli "Çin ve Kurallara Dayalı Uluslararası Sistem" raporunda Majesteleri’nin (Birleşik Krallık) Hükûmeti’ne "... 2020’nin sonuna kadar, ayrıntılı, tutarlı bir Hükûmetlerarası Çin Stratejisi yayımlayacak durumda olma" çağrısında bulundu. Bununla birlikte, üç yıl sonra, Entegre İnceleme (Integrated Review)’nin iki kez yinelediği, Dışişleri Bakanı'nın, Birleşik Krallık - Çin Halk Cumhuriyeti ilişkileri üzerine konuşması Nisan ayında ve Başbakan’ın Çin Halk Cumhuriyeti'nin öne çıktığı G7 toplantısına katılımı Mayıs ayında gerçekleşmişti. Ancak şu anda Birleşik Krallık hâlâ beklemede bulunuyor.
Birleşik Krallık Hükûmeti, stratejileri yayımlamaktan çekinmiyor: “Entegre İnceleme Yenilemesi (Integrated Review Refresh - IRR)“, yakın zamanda yayımlanan en az 15 stratejiyi listeledi ve çok yakında dokuz stratejiyi daha yayımlamayı vaat ediyor. Stratejiler; gıda, kalkınma güvenliği, dolandırıcılık, denizaşırı bölgeler, biyolojik çeşitlilik ve diğer birçok önemli konuyu içeriyor. Ancak ilginç bir şekilde bu strateji içinde IRR'nin başlangıcında Başbakan Rishi Sunak'ın "çağ belirleyici ve sistemik bir zorluk" olarak nitelendirdiği Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) bulunmamaktadır.
Buna meydan okuyan Hükûmet yetkilileri “patikalar“, “konumlar“ ve “politikalar“ dan söz ediyor, ancak “s“ ile başlayan kelimeden özenle kaçınıyorlar. Bu kelime odadaki pandadır. Liberal demokrasiler, yönetim sistemlerinin şeffaflığını otoriter rejimlerinki ile karşılaştırmayı severler. Yine de ÇHC’ye yönelik bir Birleşik Krallık stratejisinin ne olabileceğini anlamak için 20. yüzyıl Kremlinolojisinin bir versiyonu olan “Whitehalloloji“ye ihtiyaç duyulur.
Genellemeler Bir Strateji Oluşturmaz
Londra Şehri'ndeki Mansion House'da konuşan Dışişleri Bakanı James Cleverly, Birleşik Krallık Hükûmeti’nin Çin konusundaki tutumunu ana hatlarıyla özetledi.
Birleşik Krallık Hükûmeti, Cleverly'nin konuşmasının çevrimiçi yayınının girişinde bu şekilde konuşmuştur. Cleverly’nin hiç de yersiz görünmeyen Çin tarihini, medeniyetini ve son dönem siyasetini içeren bu açıklamaları; Çin Komünist Partisi (ÇKP) Merkez Propaganda Departmanı’ndan yayılmasına rağmen, IRR'nin genel çerçevesini yansıtarak İngiltere'nin 'koruma, uyum sağlama ve ilişki kurma' amacını vurguladı:
Birincisi, Pekin'in eylemlerinin insanlarımıza veya refahımıza tehdit oluşturduğu her yerde ulusal güvenlik korumalarımızı güçlendireceğiz.
İkincisi, Birleşik Krallık, Hint-Pasifik'teki ve dünyadaki dostlarımız ve ortaklarımızla işbirliğimizi derinleştirecek ve uyumumuzu güçlendirecektir.
Politikamızın üçüncü hedefi, Çin ile ikili ve çok taraflı olarak doğrudan ilişki kurmak ve korumak, ayrıca Çin'in küresel önemini yansıtan açık, yapıcı ve istikrarlı ilişkileri oluşturmaktır.
Muhtemelen bunlar, Sunak'ın geçen Kasım ayında bir dış politika konuşmasında “sağlam pragmatizm“ olarak tanımladığı şeyi oluşturan unsurlardır. Ancak ne Başbakan ne de Dışişleri Bakanı bunların ne olduğunu ve nasıl yapılacağını açıklamadı. Bu üç hedefi ilan etmek işin kolay kısmı, ancak bunlar politika açısından ne anlama geliyor?
Stratejinin başarısızlığının arkasında, ÇHC'nin, stratejinin bazı bölümlerinden duyduğu memnuniyetsizlikten kaynaklı bir endişe varsa, Majesteleri’nin Hükûmeti içini rahat tutmalıdır.
Birinci hedefe göre Birleşik Krallık; akademik özgürlük ve araştırmayı korurken, kendisini çatışma ve casusluğa karşı savunacak. Majesteleri’nin Hükûmeti, Xinjiang'daki insanlığa karşı işlenen suçlara sessiz kalmayacak (insan haklarına dair başka bir konuda ise, Hükûmetin Apple Daily'nin kurucusu ve bir İngiliz vatandaşı olan Jimmy Lai'nin Hong Kong'da tutuklanması ve gördüğü muameleyle ilgili 2020'de yapılan çok kısa açıklamadan beri, herhangi açık bir ifadede bulunmaması dikkat çekicidir).
İkinci hedefin içerisinde Cleverly; Hindistan-Pasifik bölgesindeki İngiliz varlığından bahsetti ve ÇHC’yi "askerî genişlemenin arkasındaki doktrin ve niyet konusunda da aynı şekilde açık olmaya" çağırdı. Çünkü şeffaflığın herkesin çıkarına olduğunu ve gizliliğin sadece trajik yanlış hesaplamaların riskini artırabileceğini belirtti.
ÇKP’nin bu öneri konusunda anlaşmaya hazır olma olasılığını bir kenara bırakırsak, Birleşik Krallık bunu gerçekleştirmeye yardım etmek veya uluslararası hukuk ve barışa yönelik tehdidi azaltmak için ne yapabilir? Cleverly'nin konuşmasında, bu bölüm Tayvan'dan bahsedilmesine yol açtı. Ancak yine de, İngiltere'nin Tayvan'a yönelik politikasının öneminin açıklanması dışında politika hakkında hiçbir ipucu verilmedi. Peki, ÇHC’yi tek taraflı eylemde bulunmaktan nasıl vazgeçirilebilir?
Bu somut eylem eksikliği, üçüncü hedefle ilgili açıklamalarda devam ediyor. İngilizler nasıl “...eşit şartlı bir faaliyet alanı ve daha adil bir rekabet için zorlayacak“ veya “... Çin Komünist Partisinin uzun kolunun ülkemizin merkezi sinir sistemine uzanmasını önlemeyi“ nasıl sağlayacak?’
Dışişleri Bakanı'nın 40 dakikalık konuşmasında eksiksiz bir strateji belirlemesini beklemek mantıksız olabilir, ancak Majesteleri’nin Hükûmeti’nin Çin stratejisinin bir parçası olarak aldığı ve alacağı özel önlemlere dair bazı göstergeler beklemek kesinlikle adil olacaktır.
Stratejik belirsizlik… Majesteleri’nin Hükûmeti akıllıca davranıyor mu?
Çin stratejisindeki eksikliğin olası bir açıklaması; “Tayvan’daki Amerikan stratejisi olarak adlandırılan stratejinin daha geniş bir versiyonu olan ‘stratejik belirsizliği’ sürdürmek için önceden düşünülerek verilmiş bir karar“ şeklinde yapılabilir. Bu nedenle, Birleşik Krallık, Pekin'e karşı çıkmadan, yine de kendisini ÇKP tehditlerinden koruma, “riski azaltma“, gerektiğinde karşı koyma ve benzer düşüncelere sahip olanlarla uyum sağlama işine sessizce devam ediyor.
Elbette Majesteleri’nin Hükûmeti, Osborne'un “Altın Çağ“ doktrininden çok uzaklaştı. Son birkaç yılda, yalnızca ÇKP'nin doğasına ilişkin belirgin bir tutum ve farkındalık değişikliğine değil, aynı zamanda İngiliz ulusal güvenliğini, ekonomik refahını, değerlerini ve verilerini korumaya yönelik sistematik bir girişimin başlangıcına da tanık olunmuştur. İşte son dönemde alınan birkaç önlemden bazıları:
-
2017 yılında Ortak Devlet Tehdit Değerlendirme Ekibi (Joint State Threat Assessment Team) kuruldu. Güvenlik Servisi içinde yer alan departmanlar arası bir kuruluş olan bu ekip, Birleşik Krallık çıkarlarına yönelik hibrit devlet tehditleri hakkında analizler yapmayı sağlamaktadır.
-
Telekomünikasyon Yasası, Huawei'yi İngiltere'nin 5G altyapısından yasakladı; Huawei ekipmanının, 2027'nin sonuna kadar tüm 5G sistemlerinden çıkarılması beklenmektedir.
-
Ulusal Güvenlik Yatırım Yasası (National Security Investment Act - NSIA), 17 alanda, şirketlerin satın alınmasını engelleyerek Birleşik Krallık teknolojisini korumayı amaçlamaktadır.
-
Araştırma İşbirliği Tavsiye Ekibi (Research Collaboration Advice Team), araştırma kurumlarına ve üniversitelere uluslararası araştırmalarla bağlantılı ulusal güvenlik riskleri konusunda tavsiyelerde bulunmaktadır.
-
Demokrasiyi Savunma Görev Gücü (Defending Democracy Taskforce), Birleşik Krallık'ın her düzeydeki demokratik kurumlarını yabancı müdahaleden korumayı amaçlamaktadır.
-
Ulusal Koruyucu Güvenlik Otoritesi (National Protective Security Authority), işletmelerin ve kuruluşların hem fiziksel hem de personele yönelik ulusal güvenlik tehditlerine karşı savunma yapmasına yardımcı olmak için Mart ayında kurulmuştur.
Şu anda iki ek yasa tasarısı daha Meclis'ten geçmektedir:
-
IRR'ye göre Ulusal Güvenlik Yasa Tasarısı (National Security Bill), “Birleşik Krallık çıkarlarına, siyasi sistemimize ve kurumlarımıza zarar vermeye çalışan devletler için zor bir çalışma ortamı“ oluşturmayı amaçlamaktadır. Bu ortam, bir Yabancı Menfaat Kayıt Planı içerecektir;
-
Tedariğe İlişkin Yasa Tasarısı (Procurement Bill) “güvenilir tedarikçileri“ tanımlayacaktır. Yasaklama listesinde, teknolojisi ve varlığı ulusal güvenliği tehlikeye atabilecek yabancı (çoğunlukla Çinli) şirketler yer alacaktır.
Majesteleri’nin Hükûmeti, diğer şeylerin yanı sıra tedarik zinciri bağımlılıklarıyla da ilgileniyor.
Yapılması gereken daha birçok şey vardır. Bunlardan birkaçı, İş Atamaları Danışma Komitesi’ni (Advisory Committee on Business Appointments) yenilemek ve etkili olacağı bir yetki vermek, kimi politikacıların (en azından birçoğu Hükûmette hâlâ etkili olan eski bakanların) ve üst düzey memurların Çinli şirketler ve kuruluşlardan elde ettiği maddi çıkarları bildirmelerini sağlamaktır. Şu anda, bir dizi danışmanlık/lobicilik şirketi, ÇKP'nin uzun vadeli jeopolitik çıkarlarını desteklemek için çalışan Huawei, Hikvision ve diğer Çinli şirketlerden para almaktadır.
Mevzuat ve düzenleme yapmak kadar önemli olan, uygulama sorunudur - ve gerekirse, İngiliz çıkarlarını ihlal edenlere yaptırım uygulamaktır. Örneğin, Majesteleri’nin Hükûmeti, 2027 hedefine ulaşılması için telekomünikasyon şirketlerinin Huawei'den ayrılma sürecini izliyor mu? Ayrıca, NSIA'nın yeni teknolojilere yönelik girişimleri kapsayıp kapsamadığı şüpheli bir konudur, çünkü doğası gereği bu tür girişimler genellikle radarın altında olabilir (Hükûmetin Çinli yatırımlara olan bağımlılığı azaltması gereken bir fon oluşturmasına rağmen).
...yoksa Hükûmet zirveye çıkamamak konusunda mı endişeli?
Cleverly ve Sunak, ÇHC’yi bir tehdit olarak adlandırmamakta haklılar. Çünkü isim takılarak pek bir şey kazanılmaz. Önemli olan açık yönlendirmeler ve eylemlerdir. Çin stratejisinin önemli olmasının dört nedeni vardır:
-
ÇHC, neredeyse tüm devlet dairelerini etkileyen bir sorundur ve bazen çelişen önceliklere sahiptir (Huawei ve 5G hakkındaki tartışma, “ekonomi“ ve “güvenlik“ bakanlıkları arasındaki farklılıkları göstermiştir). Net bir yönün olmaması, önemli kararları geciktirir ve çıkarları olanların belirsizlikten yararlanmalarına olanak tanır.
-
İş dünyası, akademi (özellikle bilim ve teknoloji işbirliğine dâhil olanlar) ve sivil toplum; işbirliğinin kabul edilebilir olduğu alanlar ve Çin kuruluşları konusunda net olmalıdır.
-
Birleşik Krallık; şayet müttefikleri ve dostları kendisinin ÇHC de onları nereye yönlendirmeyi istediğini bilmiyorsa, küresel lider olmayı pek arzulayamaz.
-
ÇKP, net bir strateji gördüğünde zorbalık yapmaya daha az eğilimli ve yetenekli olur. “İişgal veya kuşatmanın yaptırımlarla karşılanacağını ÇKP'nin - şimdi - bilmesi sağlanarak Tayvan'ı işgalden caydırılması“ dikkat çekici bir örnek olarak verilebilir.
Bir stratejinin başarısızlığının arkasında, ÇHC'nin bir stratejinin bazı bölümlerinden duyduğu memnuniyetsizlikten kaynaklanan bir endişe varsa, Majesteleri’nin Hükûmeti içini rahat tutmalıdır. Yazar tarafından daha önce tartışıldığı gibi, ÇKP'nin ticarete, yatırıma, hizmetlere, turizme, öğrencilere ve iklim değişikliği konusunda işbirliğine yönelik tehditleri fazlasıyla abartılıyor. Benzer bir sonuca, Avustralya'nın ÇKP zorbalığının gerçekleşmesi sonrası yapılan bir çalışmasında da ulaşıldı.
İngiliz çıkarlarını ilerletmek ve ÇKP tehditlerine karşı koymak, Sunak ve Cleverly'nin de belirttiği gibi, aynı fikirdeki ülkelerle uyum sağlamak için net bir stratejiyi kabul etme ihtiyacını da güçlendirir. Strateji kapsamındaki bazı politikalar muhtemelen zor olacaktır. Örneğin, örgütün koşullarını tam olarak kabul etmedikçe ÇHC'nin Kapsamlı ve Aşamalı Trans-Pasifik Ortaklık Anlaşmasına (CPTPP) katılmasına izin verilmesi kesinlikle özgür ve açık ülkelerin çıkarına değildir. Dünya Ticaret Örgütü'ne katılım sürecinde yaşananlar tekrarlanmamalıdır, çünkü verilen sözler tutulmamıştır. Tüm ülkeler CPTPP'ye yeni üyeler konusunda veto hakkına sahiptir ve hiçbir ülke bunu tek başına kullanmak istemez. Bu tür sorularla ilgilenmek için Majesteleri’nin Hükûmet stratejisi var mı? Bu sorular sorulmadan çok önce üzerinde anlaşmaya varılması gerekir.
Sonuç
Cleverly, Mansion House izleyicilerine, "Kısa bir konuşmayla yapılan bir İngiliz dış politikası arıyorsanız, hayal kırıklığına uğrayacaksınız" dedi. Hayır, insanlar kısa konuşmayla bir politika değil, bir strateji arıyorlardı. Ve evet, şu ana kadar - bu konuda - tatmin olmayı bekliyorlar.
(İngiliz Jeostrateji Konseyi'nin Britain’s WORLD adlı çevrimiçi dergisinde 1 Haziran 2023’te yayımlanan makalenin çevirisidir. Yazar Charles Parton; Jeostrateji Konseyi'nde Hint-Pasifik Jeopolitiği alanında yardımcı üyedir. 37 yıllık diplomatik kariyerinin 22 yılını İngiliz Diplomatik Servisi'nde Çin, Hong Kong ve Tayvan'da bu ülkeler üzerine çalışarak geçirmiştir.)
