ABD'nin Trump döneminden itibaren Afrika ile daha az ilgilendiği, Fransa’nın ise her geçen gün güç kaybettiği bir ortamda, uluslararası alanda yalnızlığa itilen Rusya, Afrika’da etkinliğini artırmaya yöneldi.
1) Fransa ve Rusya’nın Afrika’da çatışmasının arka planı nedir?
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, 2017’de seçim çalışmalarından itibaren yeni bir Afrika politikası vadetmişti. Bu yeni politikaya göre Fransızlar artık Afrikalılara müdahaleci olmayan, eşit ve adil kazanım temelinde inşa edilmiş ilişkiler geliştiren bir stratejik ortak olacaktı. Ancak bu vaatler söylemde kaldı.
Macron yönetimi başta terörle mücadele olmak üzere, siyaset ve ekonomi alanlarında Afrika’da büyük başarısızlıklara uğradı. Neticede uzun yıllardır Fransızların kolonyal ve neokolonyal politikaları altında ezilen ve büyük bir güvensizlik ortamındaki eski Fransız sömürgeleri memnuniyetsizliklerini protestolar ve darbe girişimleriyle göstermeye başladı. Örneğin eylül ayının sonunda Burkina Faso’da meydana gelen darbenin nedeninin Fransa ile beraber hareket eden devrik lider Yarbay Paul-Henri Sandaogo Damiba’nın terörle mücadelede başarısız olması ve ülkeyi kaosa sürüklemesi olarak belirtilmesi de Fransa’nın Afrika’da giderek azalan prestijinin bir göstergesi olarak yorumlanabilir.
Amerika Birleşik Devletleri'nin Donald Trump döneminden itibaren Afrika ile daha az ilgilendiği, Fransa’nın ise her geçen gün güç kaybettiği bir ortamda, uluslararası alanda yalnızlığa itilen Rusya, Afrika’da etkinliğini artırmaya yöneldi. Bu kapsamda her ne kadar Moskova yönetimi resmi olarak kabul etmese de özel bir askeri şirket olan Wagner Grup'un faaliyetleri Afrika’da Rus etkinliğini önemli ölçüde artıran bir unsur olarak görülebilir. Çünkü terörizm, iç çatışmalar ve darbeler gibi derin güvenlik problemleri olan ancak bunlarla mücadele için yeterli kaynağı bulunmayan bazı Afrikalı devletler, güvenliği sağlamak için Wagner Grup'un ekonomik imtiyazlar karşılığında kendilerine sundukları anlaşmaları kabul ediyor. Çoğu zaman bu işbirliği sadece askeri alanla sınırlı kalmayıp Rusların siyasi danışmanlık hizmeti vermeye başlamasıyla siyasal alana da genişledi. Neticede bu gelişmeler de Afrika’da Fransız ve Rus rekabetini gündeme getirdi.
2) Fransa eski sömürgelerini korumak için neler yapıyor?
Dekolonizasyon süreci sonrasında Fransa Afrika’ya yönelik oluşturduğu neokolonyal politikalarında askeri stratejilerine büyük önem atfetti. Fransızlar kıtada 40’tan fazla devletle askeri işbirliği anlaşması imzaladı. Barış ve istikrarın sağlanması için kapasite artırımı, korsan faaliyetler ve kaçakçılıkla mücadele, yasa dışı göçlerin önlenmesi ve terörle mücadele gibi unsurlardan oluşan bu anlaşmalar Afrika’da Fransız askeri varlığının meşru zeminini oluşturuyor.
Fransa’nın kıtanın çeşitli stratejik konumlarında askeri üsleri bulunuyor. En büyük denizaşırı askeri üssü olan Cibuti’deki üs ve Fildişi Sahilli'ndeki üsler ileri operasyon üsleridir. Senegal ve Gabon’daki üsler ise bölgesel operasyon üsleri olarak ev sahibi ve komşu devletlere yönelik güvenlik desteği vermektedir. Reunion Adası ve Mayotte’de de deniz üsleri mevcuttur. Bunun dışında kıtanın çeşitli bölgelerinde “Corymbe Misyonu“ ve “Barkhane Operasyonu“ gibi oluşumlar çerçevesinde çeşitli ülkelerde konuşlanan Fransız birlikleri de mevcuttur.
1960’tan günümüze kadar Fransa Afrika’ya 60’tan fazla askeri müdahale gerçekleştirdi. Fransa’nın Afrika’daki askeri varlığı 2019 yılında tüm savunma birimleri ve özel kuvvetleri de içeren yarısı kalıcı olarak konuşlandırılmış, yaklaşık 8700 askeri personele ulaşmış durumda. Ancak 2022'de Mali ve Orta Afrika Cumhuriyeti’nden çekilmesinden sonra bölgede Fransız birliklerinin sayısı oldukça azaldı.
Birçok uzmanın aksine, bu çekilmeleri Fransa’nın Afrika’daki askeri varlığından vazgeçtiği şeklinde yorumlamamak gerekir. Zira Fransa artık daha az askeri personelle daha etkili bir askeri varlığı mümkün kılacak yeni bir yapılanma arayışı içine giriyor. Bu kapsamda, son aylarda Fransız Dışişleri Bakanı ve Savunma Bakanı yeni tekliflerle çeşitli Afrika ülkelerine üst düzey seyahatler düzenliyor. Ayrıca Fransa’nın Birleşik Krallık ile yeni bir güvenlik politikası üzerinde görüştüğü de biliniyor. Bu yeni güvenlik politikasıyla Fransa’nın Afrika güvenliğinde Avrupalı partnerleriyle daha çok görev ve yetki paylaşımı yapması da muhtemel.
3) Bölgede gelecekte kimin etkisi daha çok hissedilecek?
Günümüzde Çin’in Afrika’da ticari ve ekonomik alanda tartışmasız bir üstünlük sahibi olduğunu söylemek mümkündür. Çin’in Afrika’daki varlığının ilk dönemlerinde, Afrikalı devletler kendilerine demokrasi ve insan hakları gibi çeşitli dayatmalarla yaklaşmayan ve kolay finansal kaynak aktaran bu yeni aktörün varlığından oldukça memnundu. Ancak zaman içerisinde hem borç diplomasisi hem de yatırım anlaşmalarında Afrika tarafının dezavantajlı konuma gelmesi nedeniyle Çin ile ilişkiler sorgulanmaya başladı. Diğer yandan ABD’de Trump yönetimi de dış politikada Afrika odağını Asya-Pasifik bölgesine kaydırdı. Aynı dönemde Fransa siyasi, askeri ve sosyo-kültürel alanlarda başarısızlıklarıyla Afrika’da güç kaybetmiştir.
Bu gelişmeler saldırgan politikaları nedeniyle uluslararası alanda yalnızlığa itilen ve güç kazanmak için yeni işbirliklerine ihtiyaç duyan Rusya’ya avantaj sağlamıştır. Wagner Grup gibi bir dış politika aracılığıyla siyasi ve askeri danışmanlık ile silah desteği gibi acil ihtiyaçlara çözümler sunan Ruslar, kıtada kısa sürede yeniden etkinliğini artırmayı başardı. Ukrayna ve Fransa kıtada Rusya’nın etkinliğini sınırlamak için girişimlerde bulunuyor. Diğer yandan ABD’de Joe Biden yönetimi de Afrika’ya etkili bir geri dönüş için adımlar atmaya başladı. Biden, öncelikle Afrikalıların G20 ve BM Güvenlik Konseyinde daimi temsiliyet taleplerini desteklediğini açıkladı. Ardından 13-15 Aralık 2022 tarihlerinde, ilkinden 8 yıl sonra, “2. ABD-Afrikalı Liderler Zirvesi“ düzenlendi. Bu zirvede ABD tarafından gelecek 3 yılda Afrika’ya 55 milyar dolarlık yardım ve birçok alanda işbirliğinin sözü verildi.
Neticede gelecek dönemde Afrika’daki rekabette daha çok aktör mücadele edecektir. Çin ekonomik alanda 255 milyar dolarlık ticaret hacmiyle diğer aktörlerden daha üstün durumda. Yakın zamanda diğer aktörlerin hiçbirinin bu rakama ulaşması beklenmiyor. Ancak kıtadaki siyasi ve askeri alanlardaki dengeler Rusya, ABD, Fransa ve Birleşik Krallık tarafından değiştirilmeye çalışılacaktır.
_jpeg_674fc3b2-f844-4a45-ba8b-dd7980a15fce.jpeg "Afrika 2063 Ağı İstişare Toplantısı 2")
