Bir Garip Sınır Ticareti ve Fakirleştiren Yerel Büyüme

Yorum

Sınır Ticareti, ülkelerin kara ve kıyı sınırlarında bulunan yerleşim yerlerindeki ekonomik faaliyetleri canlandırmak ve ulusal sınırların ötesindeki komşularla ilişkileri güçlendirmek için teşvik edilen bir ticarettir. Bu yolla, çoğu kez görece mahrumiyet yaşayan bölgelerde gelir, istihdam ve refah artışı sağlanacağı varsayılır. ...

Prof. Dr. Sema KALAYCIOĞLU

Sınır Ticareti, ülkelerin kara ve kıyı sınırlarında bulunan yerleşim yerlerindeki ekonomik faaliyetleri canlandırmak ve ulusal sınırların ötesindeki komşularla ilişkileri güçlendirmek için teşvik edilen bir ticarettir. Bu yolla, çoğu kez görece mahrumiyet yaşayan bölgelerde gelir, istihdam ve refah artışı sağlanacağı varsayılır. Sınırlar çoğu zaman yapay bir biçimde çizildiği için, sınır boylarında yaşayan bireylerin farklı ulusal uyruk sahibi olsalar bile aralarında etnik ve dil benzerlikleri hatta akrabalık bağları da olabileceği için ticari ilişki yolu ile kültürel yakınlaşma sağlanacağı ve dostluk bağlarının güçleneceği umut edilir. Sınır ticaretinin coğrafi yakınlığa ve yerel üretime dayanması esastır. Tabi olduğu kurallar uluslararası ticaretle benzerlik gösterse bile farklıdır[1]. Ama sınır ticaretinde öncelikle bürokratik engeller asgariye indirilir ki istenen fayda elde edilebilsin.

Sınır Ticaretinin Dayanağı ve Türkiye’de Hâlen Geçerli Mevzuat[2]

Her şeyden önce sınır ticaretine girecek ülkeler arasında anlaşmaların bulunması şarttır. Ayrıca ikili veya üçlü olabilecek sınır ticaretine girecek olan özel veya tüzel kişilerin bulundukları mülki teşkilata ve/veya ticaret ve sanayi odalarına başvurarak bir tür izin belgesi temin etmeleri gerekir. Bu hem ticarete konu olacak mal ve/veya hizmetlerin yerel olma özelliğini koruması, hem de istenmeyen ve kamu zararı yaratabilecek sınır ticaretinin denetlenmesi açısından önemlidir. Sınır ticaretinin kaçakçılığı önleme işlevi de işte bu belgelendirmeyle daha kolaylaşabilir. Sınır ticareti Sınır Ticaret Merkezlerinden (STM) veya yetkili sınır gümrük idarelerinden yapılan ihracat ve ithalat olarak değerlendirilir. Bu tür ticaretin teşviki için belirlenen ürünler üzerinden gümrük vergisi veya eş değerli harçlar alınmaz. Dolayısı ile sınırların ötesinden ithal edilen malların, sınırdaş alt bölge olarak belirlenen alan içinde tüketime konu olması, uluslararası ve/veya transit ticaretten ayrılması bakımından önemlidir.

Türkiye’de son olarak 2.12.2021 tarih ve 2021/4874 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararına ek niteliğindeki “Sınır Ticaretinin Düzenlenmesine İlişkin Karar“ kapsamında yer alan iller ve sınır kapıları açıkça belirlenmiştir. Bu illerde yaşayan insanların ihtiyaçlarının kısmen, sınır komşusu ülkelerden daha düşük maliyetle karşılanması, yerel üretim ve ihracatlarının arttırılması yoluyla ekonomilerinin canlanması öngörülmüştür. Yukarıda belirtilen karar bağlamında İran ile Ağrı, Van, Iğdır ve Hakkâri; Irak ile Hakkâri ve Şırnak, Nahcivan ile Kars ve Iğdır; Gürcistan ile Kars, Ardahan ve Artvin kapılarının sınır ticaretine açık olduğu anlaşılmaktadır. Suriye ile ise hâlâ Gaziantep-Karkamış, Kilis ve Hatay-Öncüpınar, Hatay-Cilvegözü, Mardin-Nusaybin-Şenyurt, Şanlıurfa-Akçakale kapılarının sınır ticaretine açık olması denetimlerin nasıl yapıldığı ilgili endişeleri akla getirmektedir.

Akla Ziyan bazı Güvenlik Endişeleri

Bir başka endişe sınır ticareti kisvesi altında özellikle İran, Irak ve Suriye üzerinden ne kadar kaçak göçmenin kapılardan girdiği ile ilgilidir. Ayrıca sınırdan geçen malların sadece sınır ticaretine yetkili iller içerisinde yapılması ve o illerde yaşayan insanların ihtiyaçlarında kullanılması esası hatırlanacak olursa, malların Türkiye’nin her tarafına dağılması keyfiyeti, sınır ticaretinin çığırından çıktığını düşündürmektedir. Özellikle Güneydoğu kapılarından sınır ticareti kapsamında getirilen akaryakıtın bölgede bulunan bazı rafinerilerde arıtılıp diğer bölgelere sevk edildiği iddiası uzun bir zamandan beri gündemde olmakla birlikte konunun üzerine ne ölçüde gidildiğini anlamak kolay değildir. Aynı şekilde kaynakları savaş dolayısı ile bir hayli kıtlaşan Suriye’den gelen gıda maddelerinin, sınır illeri yerine daha yüksek fiyatla ülkenin başka bölgelerinde satışa sunulması sınır ticaretinden umulan yararı sınırlandırmakta ve esas amacından saptırmaktadır. Bu tür uygulamalar sınırın iki yakasındaki bölge halkının ihtiyaçlarını karşılama amacına yönelik bir ticaretin yerel üretim bacağını aksatmakta ve uluslararası, hatta transit ticarete dönüşmesine neden olmaktadır.

Bavul Ticareti Benzeri Sınır Ticaretinin Ekonomik Boyutu

Bir ülkedeki malların, seyahat eden kişiler (yerleşik olmayanlar) tarafından kendi ülkelerine götürmek için yaptıkları satın alma işlemi olarak tanımlanan bavul ticareti, Türkiye'nin ödemeler bilançosuna 1996'dan itibaren yansımaya başlamış bir kalemdir. 1990’lı yıllarda Türkiye’ye Rusya, Doğu Avrupa, Kafkasya ve Orta Asya ülkelerinden gelen turistlerin başlattığı bavul ticareti, ekonomik kriz yıllarında özellikle kayıt dışı, merdiven altı üretimi ve istihdamı canlı tutarak, miktarı tam olarak bilinmeyen bir katma değer yaratmıştır. Bunun dışında bavul ticareti üzerinden hesaplanan ihracat sınır ticaretinden farklı gümrük beyanı, vergi muafiyeti veya KDV iadesine tabiidir. Bavul ticaretinin sınır ticaretini çağrıştırır hâle gelmesi ise Yunanistan ile zaman zaman büyük ölçüde yumuşayan ilişkilerin ve vize kolaylıklarının sonucu olmuştur. Özellikle Yunanistan’ın büyük bir ekonomik çöküntü yaşadığı yıllarda, Yunan adalarında yaşayan halklar, Türkiye’nin elle uzanıp dokunulabilecek kıyı şehir ve kasabalarına akın edip, günlük sebze, meyve, zerzevat ve diğer ihtiyaçlarını gidermişlerdir. Belki sorgusuz sualsiz ve gümrük vergisiz bu tür ticareti “Kıyı Ticareti“ olarak adlandırmak daha doğru olur. Öyle veya böyle bu ticaretten Türk lirasının çok aşınmadığı yıllarda bile Edremit, Bodrum ve Marmaris gibi ilçelerin nasıl faydalandığını hatırlayabiliriz. Tabii Türk yat turizminin Yunan adalarına gösterdiği ilgi de hatırlanacak olursa, kıyı ticareti gideri, getirisinden fazla ama çift yönlü bir ticaret olmuştur. Perakende ticaret, marina, yat, taşımacılık ve günü birlik turizm ekonomik açıdan yararlanan sektörler hâline gelmiştir. İşin ilginç yanı Ege denizi kıyılarında yer alan yerleşimler için bir sınır ticareti tanımlaması bulunmamasıdır.

Kapıkule[3] ve Bulgar Pazarına Dönen Ulus Pazarı

Edirne, Balkanlar ve Avrupa yolu üzerinde bulunması nedeniyle Türkiye için uluslararası ticaret açısından Batı kapısı. Ama şimdi sınırın hemen ötesindeki Bulgar halkı için çok önemli hâle geldi. Geçen yıla kadar Edirne’ye sadece turistik gelip geçen Bulgarlar, son bir yıldır Türk Lirasının Dolar ve Leva dâhil tüm paralar karşısında büyük değer kaybetmesi ve Bulgar vatandaşlarının Türkiye’ye girişlerinde pasaport zorunluluğunun kaldırılması nedeniyle hemen her gün, ama daha çok semt pazarlarının kurulduğu günlerde Edirne’ye hücum ediyor. Öyle ki bu balon canlanmayı ancak sınır kapısını basan sel yavaşlatabiliyor. Edirne esnafının yüzü gülüyor. Ama yerel halk için aynı şeyi söylemek kolay değil. Onlar talep patlamasının yarattığı fiyat artışlarının kurbanı. Ayrıca artan talebe karşılık yerel üretim ve istihdam katkısı olmadığı için refah etkisi olduğunu da söylemek pek mümkün değil. Bu açıdan Kapıkule’deki sınır ticareti fakirleştiren bir büyüme örneği. Esnafa sel gibi akan para ise bozulan gelir adaletinin daniskası. Bu sel sularının nasıl değerlendirildiği ise ayrı bir inceleme konusu olmalı.

4 Eylül 2022
 

[1] Yasak listeleri, miktar ve değer kısıtlamaları ile menşei kuralları, sınır ticaretinde de geçerlidir.
[2] Sınır ticaretinin dayanağı 4458 sayılı Gümrük Kanununda yer almaktadır. Türkiye’nin sınır ticaretiyle tanışması 1978-1979 yıllarında yaşanan dünya petrol fiyatlarındaki yükselişe bağlı olarak artan döviz talebine ve petrol ihtiyacına çözüm bulmak amacıyla olmuş, bu çerçevede İran’dan takas yoluyla yani mal karşılığında petrol alınmıştır.
[3] Edirne ile sınırlı olarak Bulgaristan’la yapılacak sınır ticaretine ilişkin kurallar, 97/9113 sayılı Bulgaristan ile Türkiye Arasında Sınır Ticareti Yapılmasına İlişkin Kararla belirlenmiştir. Kapıkule ve Hamzabeyli kapılarından sadece Kapıkule sınır ticaretine açık olsa bile günü birlik turizm esasına dayanan perakende ticarette her iki kapı da kullanılmaktadır.


Bu içerik Marka Belgesi altında telif hakları ile korunmaktadır. Kaynak gösterilmesi, bağlantı verilmesi ve (varsa) müellifinin/yazarının adı ile unvanının aynı şekilde belirtilmesi şartı ile kısmen alıntı yapılabilir. Bu şartlar yerine getirildiğinde ayrıca izin almaya gerek yoktur. Ancak içeriğin tamamı kullanılacaksa TASAM’dan kesinlikle yazılı izin alınması gerekmektedir.

Alanlar

Kıtalar ( 5 Alan )
Aksiyon
 İçerik ( 2778 ) Etkinlik ( 223 )
Alanlar
TASAM Afrika 77 650
TASAM Asya 98 1115
TASAM Avrupa 23 650
TASAM Latin Amerika ve Karayip... 16 67
TASAM Kuzey Amerika 9 296
Bölgeler ( 4 Alan )
Aksiyon
 İçerik ( 1406 ) Etkinlik ( 54 )
Alanlar
TASAM Balkanlar 24 297
TASAM Orta Doğu 23 623
TASAM Karadeniz Kafkas 3 297
TASAM Akdeniz 4 189
Kimlikler ( 2 Alan )
Aksiyon
 İçerik ( 1304 ) Etkinlik ( 78 )
Alanlar
TASAM İslam Dünyası 58 786
TASAM Türk Dünyası 20 518
TASAM Türkiye ( 1 Alan )
Aksiyon
 İçerik ( 2054 ) Etkinlik ( 83 )
Alanlar
TASAM Türkiye 83 2054

Dünya, 21. yüzyıla “pusulasız“ bir halde girdi. Soğuk savaşın yıkıntıları arasında kalan kurallara dayalı küresel düzen, çoğunluğun taleplerine yanıt veremezken Batı cenahı dışında kalan ülkelerin BRICS ile bir karşı-hegemonya alanı yaratmaya başladığı görülüyor.;

Türkçe’ye “İslam ve Müslümanlar için Destek Cemaati” olarak çevrilebilen “Jama’a Nusrat ul-Islam wa al-Muslimin (JNIM)” terör örgütü 2 Mart 2017’de Afrika’nın Sahel bölgesinde etkili dört terör örgütü olan El Murabitun, Ensar Dine, Mağrip El Kaidesi (AQIM) ve Macina Kurtuluş Cephesinin birleşmesiyle...;

Geçtiğimiz yıl boyunca, COVID-19 pandemisi dünyaya kırılganlığını hatırlatmış ve yüksek düzeydeki karşılıklı bağımlılığın içerdiği riskleri gözler önüne sermiştir. Önümüzdeki yıllar ve on yıllarda, dünya hastalıktan iklim değişikliğine, yeni teknolojilerden ve finansal krizlerden kaynaklanan kesinti...;

Artık ahkâm kesmekten öte çapı kalmayan Birleşmiş Milletlerin(BM), Afet Riski Azaltma Günü yaklaşırken uygun gördüğü tema bu yıl oldukça ilginç. Adeta eski kuşaklardan ümidi kesmişçesine 2024, Uluslararası Afet Riski Azaltma Günü olan 13 Ekim için açıklanan tema “ Bir Sonraki Kuşağın, dirençli bir G...;

Gelecek artık bugün oldu. Günümüz savaşlarında silahlar bir kere ateşlenince kimin nereden ve nasıl vuracağı belli olmayacak, durum hızla tırmanma riski gösterecektir. Füze savaşları ve hassas güdümlü mühimmat kullanımı ile devam edecek ilk dönem farklı platformlar, sensörler ve mühimmat ile destekl...;

Afrika, küresel terör örgütleri El Kaide ve DAEŞ'in rekabet ve savaş alanına dönüşmüş durumda. Bölgedeki zayıf devlet yapıları, etnik ve dini çatışmaların varlığı, ekonomik sorunlar ve sosyal huzursuzluk gibi etkenler, bu örgütler için ideal bir zemin yarattı. ;

Biz, dünya halklarını temsil eden Devlet ve Hükümet Başkanları olarak, Gelecek İçin Pakt'ta yer alan eylemler aracılığıyla mevcut ve gelecek nesillerin ihtiyaçlarını ve çıkarlarını korumak amacıyla Birleşmiş Milletler Genel Merkezi'nde toplandık.;

27 Eylül 1538’de Haçlı donanmasına karşı kazanılan Preveze Deniz Savaşı’nın gerek icrası gerekse sonuçları çok tartışılmıştır. Basit taktik ve teknik nedenlerden,;

10. İstanbul Güvenlik Konferansı (2024)

  • 21 Kas 2024 - 22 Kas 2024
  • İstanbul - Türkiye

Millî Savunma ve Güvenlik Akademisi Sertifika Programı | 2024 Dönem 2

Millî Savunma ve Güvenlik Akademisi Sertifika Programları ile katılımcılara stratejik yönetim ve liderlik alanlarındaki yeniliklerin aktarılması, Türkiye ve dünyadaki gelişmeler ışığında ulusal ve uluslararası güvenlik stratejileri konularında çok yönlü analiz, sentez ve değerlendirmeler yapabilmelerine, çözüm önerileri, farkındalık ve gelecek öngörüleri geliştirmelerine destek sağlanması amaçlanıyor.

  • 20 Nis 2024 - 11 May 2024
  • Cumartesileri 10.00-13.30 (Çevrimiçi) -
  • İstanbul - Türkiye

Millî Savunma ve Güvenlik Akademisi Sertifika Programı | 2024 Dönem 1

Millî Savunma ve Güvenlik Akademisi Sertifika Programları ile katılımcılara stratejik yönetim ve liderlik alanlarındaki yeniliklerin aktarılması, Türkiye ve dünyadaki gelişmeler ışığında ulusal ve uluslararası güvenlik stratejileri konularında çok yönlü analiz, sentez ve değerlendirmeler yapabilmelerine, çözüm önerileri, farkındalık ve gelecek öngörüleri geliştirmelerine destek sağlanması amaçlanıyor.

  • 20 Oca 2024 - 10 Şub 2024
  • Cumartesileri 10.00-13.30 (Çevrimiçi) -
  • İstanbul - Türkiye

Millî Savunma ve Güvenlik Akademisi Sertifika Programı | 2023 Dönem 1

21. yüzyıl güvenlik sorunlarının dönüşümünü takip edebildiğimiz bir dönem olarak dikkat çekmektedir.

  • 11 Kas 2023 - 02 Ara 2023
  • Cumartesileri 10.00-13.30 (Çevrimiçi) -
  • İstanbul - Türkiye

Doğu Akdeniz Programı 2023-2025

  • 17 Tem 2023 - 19 Tem 2023
  • Sheraton Istanbul City Center -
  • İstanbul - Türkiye

5. Denizcilik ve Deniz Güvenliği Forumu

  • 23 Kas 2023 - 24 Kas 2023
  • İstanbul Kent Üniversitesi Kağıthane Kampüsü -
  • İstanbul - Türkiye

2. İstanbul Siber-Güvenlik Forumu

  • 23 Kas 2023 - 24 Kas 2023
  • İstanbul Kent Üniversitesi Kağıthane Kampüsü -
  • İstanbul - Türkiye

7. Türkiye - Körfez Savunma ve Güvenlik Forumu

  • 23 Kas 2023 - 24 Kas 2023
  • İstanbul Kent Üniversitesi Kağıthane Kampüsü -
  • İstanbul - Türkiye

Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi TASAM, Dr. Cengiz Topel MERMER’in hazırladığı “ABD Hegemonyasına Meydan Okuyan Çin’in Zorlu Virajı; Güney Çin Denizi” isimli stratejik raporu yayımladı.

Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi TASAM, Dr. Cengiz Topel MERMER’in hazırladığı “Küresel Rekabet Penceresinden Pasifik Adaları” isimli stratejik raporu yayımladı.

Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi TASAM, Dr. Cengiz Topel MERMER’in uzun araştırmalar sonunda hazırladığı “TEKNOLOJİK ÜRETİMDE BAĞIMSIZLIK SORUNU; NTE'LER VE ÇİPLER ÜZERİNDE KÜRESEL REKABET” isimli stratejik raporu yayımladı

Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi TASAM, Dr. Cengiz Topel MERMER’in hazırladığı “Sri Lanka’nın Çöküşüne Küresel Siyaset Çerçevesinden Bir Bakış” isimli stratejik raporu yayımladı.

Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi TASAM, Dr. Cengiz Topel MERMER’in hazırladığı “Çin-Japon Anlaşmazlığında Doğu Çin Denizi Derinlerdeki Travmalar” isimli stratejik raporu yayımladı.

İngiltere’nin II. Dünya Savaşı sonrasında Hint Altkıtası’ndan çekilmek zorunda kalması sonucunda, 1947 yılında, din temelli ayrışma zemininde kurulan Hindistan ve Pakistan, İngiltere’nin bu coğrafyadaki iki asırlık idaresinin bütün mirasını paylaştığı gibi bıraktığı sorunlu alanları da üstlenmek dur...

Gündem 2063, Afrika'yı geleceğin küresel güç merkezine dönüştürecek yol haritası ve eylem planıdır. Kıtanın elli yıllık süreci kapsayan hedeflerine ulaşma niyetinin somut göstergesidir.

Bu rapor, Türk savunma sanayiinin gelişme sürecinin sürdürülebilirliginin ve ihracat potansiyelinin arttırılmasında, şekillendirilecek geleceğe uygun; insan sermayesi, yapı, süreç ve stratejilerin tasarlanmasına ışık tutmak, bu kapsamda alınabilecek tedbirleri saptamak maksadıyla hazırlanmıştır.