Post Pandemi Dönemi, İstihbarat Teşkilatlarının Muhtemel Yapısal Değişiklikleri ve İşbirlikleri

Bora İYİAT
Amasya Üniversitesi
Öğretim Görevlisi

ÖZET

Tarihin başlangıcından bu yana küresel ölçekte yaşanan tüm hadiselerin, insanlığın yaşantısında ve siyasal, ekonomik, sosyal alanlarında ciddi değişiklikler yarattığı bir vakıadır. 2020 yılının başında tüm dünyayı etkisi altına alan COVID-19 isimli bir virüste pandemi ilanına neden olarak, küresel ölçekte hayatı ciddi ölçüde değiştirmiştir. Pandeminin ilerleyişi, etki alanını arttırması ve etki altındaki ülkelerin aldıkları kararlar, uygulamalar ve yaşadıklarının yanında liderlerin – politik karar alıcıların yaptıkları açıklamalar bize kısa, orta ve uzun vadede bazı paradigma değişikliklerinin yaşanmasının kaçınılmaz olacağını ve dünyanın eski dünya olamayacağını işaret ederken bu değişikliklerin yaşanacağı alanlardan birisinin de uluslararası güvenlik politikalarında olacağının güçlü sinyallerini vermiştir. Bundan sonra hiçbir şeyin eskisi gibi olmayacağı iddiası, uluslararası güvenlik paradigmaları için de geçerlidir. Artık tehdit kavramı ve onun bileşenleri yeniden düzenlenecek, savunma harcamaları yön değiştirecek, güvenlik ve tehdidin varlığını ifade eden karar alıcı erkler yetkilerini paylaşacak, zorunlu işbirlikleri artacak ve güvenlik olgusu ile onun bileşenleri daha netleşecektir. Bu noktada etkilenecek kurumların başında hiç kuşkusuz istihbarat teşkilatları gelecektir. Bilindiği gibi istihbarat teşkilatları da tıpkı diğer devlet kuruluşlarında olduğu gibi bürokratik yapılar olarak dizayn edilmiştir. İstihbarat teşkilatlarının varlığı ve gücü, adına görev yaptığı devletin varlığı ve gücü ile doğrudan ilişkilidir. Çünkü istihbarat devletlere sürpriz tehdit ve saldırılara maruz kalmasını önler, uzun vadeli bir projeksiyon ile ufuk ötesi bakış sağlar, politika oluşturmasına yardımcı olarak karar vericilere bilgi desteği sağlar. Kısaca görev tanımının esasını oluşturan odak noktası devletin kendisine yönelik tehdit kavramıdır. Devletler, toplumlar ve bireyler zamanın başından günümüze kadar farklı dönemlerde, benzer veya farklı düşmanlar karşısında kendilerini tehdit ve risk altında görerek, güvenlikleri için tedbirler alarak, bu noktada istihbarat kuruluşlarını kullanmak zorunda olmuşlardır. Çoğu kez de ortak düşmanlar karşısında işbirliğine gitmişlerdir. İşte söz konusu çalışma tüm insanlığın ortak düşmanı olan bu biyolojik tehdit karşısında istihbarat teşkilatlarının muhtemel yapısal değişiklikleri ve işbirliklerinin nasıl şekilleneceğine ilişkindir.

Anahtar Kelimeler: Pandemi, İstihbarat, Güvenlik, Tehdit, İşbirliği


POST PANDEMIC PERIOD, POSSIBLE STRUCTURAL CHANGES AND COLLABORATIONS OF INTELLIGENCE AGENCIES

ABSTRACT

It is a fact that all the events that have been translated since the beginning of history have created different types in the life of humanity and in the political, economic and social age. By causing a pandemic declaration in a virus called COVID-19 that affected the whole world at the beginning of 2020, it seriously changed the finished life. The progress of the pandemic, its development of impact and the explanations of the decisions, practices and other paradigm changes they have taken in other areas of influence have given us strong signals that some paradigm changes are inevitable in the short and long term and that one of the areas where the world will not be the old world will be in international security policies. The claim that nothing will ever be the same from now on also applies to international security paradigms. From now on, the threat will be reorganized within it, defense expenditures will change direction, the decision-making powers expressing the existence of security and threat will share their powers, compulsory cooperation will increase and the security phenomenon will become clearer. The intelligence agencies will undoubtedly lead the institutions that will be affected by this gap. As is known, intelligence agencies are designed as bureaucratic structures, just like other state institutions. The existence and power of intelligence agencies is directly related to the existence and power of the state in which they serve. Because intelligence prevents states from being exposed to surprise threats and attacks, provides a long-term projection and a beyond-the-horizon view, and provides information support to decision-makers by helping policy-making. In short, the main focus of the job description is the concept of threat against the state itself. States, societies and individuals have seen themselves under threat and risk against similar or different enemies in different periods from the beginning of time until today, taking precautions for their security and using intelligence agencies at this point. Often times they cooperated against common enemies. The study in question is about how the possible structural changes and cooperation of intelligence agencies will take shape in the face of this biological threat, which is the common enemy of all humanity.

Keywords: Pandemic, Intelligence, Security, Threat, Cooperation
 

Doğada, insanın yaşamını sürdürebilmesinin koşulları (yeme-içme, uyuma, cinsellik vb.) oluştururken, Maslow’un hiyeraşisinde detaylandırılarak bir kuram halinde kabul edildiği gibi temel ihtiyaçların hemen sonrasında yer alan güdü “Güvenlik İhtiyacı“ olarak sınıflandırılmıştır. Buradan da anlaşılacağı üzere insanoğlu yaşamını sürdürmek için genel fiziksel gerekliliklerden sonra en çok güvende olmaya ihtiyaç duymaktadır. İnsanoğlu’nun bireysellikten, kabileler halinde sosyalleşmesi, ardından devletleşmesi ile bireysel olan güvenlik güdüsü bu kez de sosyal bir güdü ve devlet anlayışı hatta ihtiyacı haline evrilmiştir. Varlığın ve varlıktan doğan menfaatlerin korunması anlamına gelen güvenlik Peter Hought’un yorumuyla “Devletin kuruluşunun da maksadıdır.“ [1]

Güvenlik, savaş ve çatışma gibi sonucunda hayati risklerin olmadığı durumların genel ifadesidir. Güvenlik kavramından bahsederken, bizim için temel ölçüt ortada bir riskin mevcut olup, olmadığıdır. Eğer ortada böyle bir riskin varlığından söz ediliyorsa da ardıl parametreler ise; kimin, nasıl ve hangi yolla tehdit edildiğidir. Söz konusu risk ve tehditler de zaman mekâna ve olaylara göre farklılık gösterdiği gibi aynı şekilde kimin ve neyin güvenliğinin karşılığı da değişmektedir.[2] Devletler, toplumlar ve bireyler zamanın başından, günümüze kadar farklı dönemlerde, benzer veya farklı düşmanlar karşısında kendilerini tehdit, risk altında görerek, güvenlikleri için tedbirler alarak, farklı teoriler geliştirmek zorunda kalmışlardır. İşte son asra kadar; tehdit ve güvenlik ölçüsünde değerlendirmeler ağırlıklı olarak konvansiyonel sıcak çatışmalar zaviyesinden bakılarak yapılmıştır. Bu nedenle de güvenlik politikaları askeri tedbir ve teorilerle değerlendirilirken, 1970’li yıllarda dünya petrol şokları, ekonomik krizler, çevre felaketleri, nükleer felaketler, sınırları aşan sosyal hareketler gibi bir devletin tek başına baş edemeyeceği küresel güvenlik tehditleri baş gösterince askeri güç odaklı realist güvenlik yaklaşımı uluslararası teorisyenler tarafından eleştirilmiş ve yeni teorik çerçeveler ağırlık kazanmıştır.[3] Yukarıda da bahsettiğimiz gibi önemli ve yaşamsal bir önemdeki bir “Güvenlik Kavramı“ sübjektif özelliği ile tarih boyuna farklı alanlarda araştırma konusu olmuş ve yokluğunun hayati önem arz ettiği bu kavram, özellikle uluslararası ilişkiler disiplinin başat çalışma sahası olmuştur. Güvenliği anlamak, yorumlamak, korumak ve kalıcılığını sağlamak üzerine uluslararası ilişkiler bilimi içinde farklı anlayışlar gelişirken, güvenliğin içerisinde yer alan farklı aktörlerde, aynı dönüşüm ve değişim içerisinde evrimsel bir seyir izlemişlerdir.

İşte bu aktörlerden bir tanesi de hiç kuşkusuz, istihbarat teşkilatlarıdır. Devletlerin güvenlik siyasetinde en önemli gücü ve güvenlik bürokrasisinin vazgeçilmezi olan istihbarat teşkilatları, görevleri gereği tehdit unsurunu tespit etmek, analiz etmek ve bertaraf edebilmek için gerekli alt yapı çalışmalarını yapmak üzere teşkilatlandıkları gibi, tehdit kavramının niteliğinden doğacak başka riskleri de öngörmek ve mücadele etmekle vazifelidirler.

İşte 2019 yılının sonunda Çin’in Wuhan kentinde ortaya çıkarak 2020 yılının ikinci aynından itibaren tüm yerküreye yayılarak “Pandemi“ haline dönüşen yeni tip coronavirüs COVID-19 hastalığının yarattığı tehdit ve onun yaratacağı küresel paradigma değişiklikleri uluslararası ilişkiler disiplininin önemli sahalarından birisi olan “güvenlik“ çalışmaları yönüyle de değerlendirilirken, etkileri ve sonuçları güvenlik aktörlerinin tümünde yapısal değişikliklere neden olacağı da kaçınılmaz gözükmektedir. Dolayısıyla bu yeni tip tehdit algısı ve güvenlikleştirme evrimi istihbarat alanı ve onun insan faktörü olan istihbarat teşkilatlarını da etkileyecektir.

 

İstihbarat kelimesi, Arapçadaki haber kökünden türeyen “istihbar“ sözcüğünün çoğul halidir. Genel anlamıyla ise istihbarat, devletlerin varlıklarını korumak, hedeflerini gerçekleştirmek amacıyla, rekabet halinde oldukları veya olması muhtemel devlet, gruplar veya şahısların niyet, imkân, kabiliyet ve zaaflarını öğrenmekle birlikte aynı şekilde kendisine yönelen faaliyetleri engelleme üzerine kurulu bir olgudur. [4] Bir İngiliz istihbaratçısı olan M. Herman’a göre istihbarat, rasyonaliteyi temsil etmektedir. Bu yönüyle istihbarat adı verilen gücü reddederek, kullanmayan devlet adamları, eski çağın önemli filozofu Aristo’dan beri gelen ve insanoğlunun ufkunu ileriye doğru açmak için kullandığı akıl ve bilimsel yöntem gibi iki önemli araca sırtını dönmek demektir.[5] ABD ordusu tarafından hazırlanan ve tüm NATO üyesi ülkeler için bir eğitim-planlama-icra kaynağı olan istihbarat sahra talimnamesi FM 2,0’a göre; istihbarat komutan ya da lider için savaşları, anlaşmaları ve benzeri görevleri yürütebilmek için ihtiyaç duyduğu tüm bilgilerin desteklenmesi ve analiz edilmesidir. Bu noktada istihbarat özet olarak; hasmın güç kapasitesini, nasıl örgütlendiğini, nasıl donatıldığını, nasıl eğitildiğini, nasıl istihdam edildiğini ve nasıl kontrol edildiğini öğrenmemizi sağlar.[6] Bir bilim olarak kabul ettiğimiz istihbarat bu özelliğinin yanında aynı zamanda bir sanattır.[7]

Çoğu zaman bilgi toplama ve istihbarat kelimeleri arasındaki yakın ilişki dolayısıyla genellikle istihbarat ve bilgi kavramları aynıymış gibi algılanmaktadır. Oysaki bilgi ve istihbarat arasındaki fark, ham bir maden ile onun kullanımına sunulmuş hâli arasındaki fark kadar açıktır. İnsan, evren ve değerleri anlamaya yönelik olarak toplanan her türlü zihinsel faaliyet sonucu kazanılmış toplam değer, bilgi olarak isimlendirilir. Ancak bu bilgi uzman kişiler tarafından saptanan amacı içeren odaklanma ve işlenmenin ardından, sonuca götürecek derleme ile birlikte aldığı işlenmiş hâline istihbarat ya da espiyonaj denir.

İstihbarat için kullanılacak bilginin en önemli özelliği kesin yargılara ulaşabilmek için ayrıntılı, kesin ve doğru olması gerekmektedir. İstihbaratı tanımlayarak ham bilgiden ayırt edebilmek aslında sanılanın aksine hiç de kolay bir iş değildir. İstihbarat belirli bir alıcının karar vermesine yardımcı olma amacı güden işlenmiş bilgi olarak kabul edilebilir. Bilgiyi istihbarata dönüştüren ise çoğunlukla ona sahip olanın elindekine bakışında yatmaktadır. Güvenlik bağlamında istihbarat alıcıya tehditleri teşhis etme yani ona ne zaman harekete geçmesi gerektiğinin farkında olmasında yardımcı olur. Buna ilaveten, onu saha operasyonları veyahut siyaset faaliyetlerinin planlaması ve uygulaması esnasında destek sağlar. Bir karar alıcı, belli bir bilgiyi ihtiyaçlarını karşıladığı için istihbarat olarak görebilirken diğer bir karar alıcı aynısını ham veri ve sadece bilgi olarak değerlendirebilir. Bu yönüyle istihbaratın sadece elde edilişi değil aynı zamanda analizinin önemi ortaya çıkmaktadır.

Temelde istihbarat analizi entelektüel bir uğraştır. Bir analist için elde hangi veriler olursa olsun, işlenmiş veriye ulaşan sürecin sonucunda ortaya çıkan, yine analistin yetenek ve sezgileriyle şekillenecektir. [8] Bu yüzden istihbarat analistleri akıl yürütme süreçleri konusunda bilinçli olmak zorundadırlar. Analistler yorum yaparken; sadece bilgilerini değil, verecekleri kararları da tekrar tekrar gözden geçirmeleri gerekmektedir. [9]

İşte bu faaliyeti yurt içi ve yurt dışı yürütebilecek, analiz edebilecek ve son aşama olan gerektiğinde kullanmak üzere arşivleyecek, paylaşımı yapacak ya da operasyonel faaliyeti yürütebilecek kadrolara ihtiyaç vardır. Bu zaman içerisinde istihbarat teşkilatlarının doğmasını sağlamıştır. Unutulmamalıdır ki bir devlet ne kadar büyük ve güçlü olursa olsun, iyi teşkilatlanmış bir istihbarat kurumu olmadan yaşaması mümkün değildir. [10] İstihbarat ancak doğru bir teşkilatlanma sonucunda, görev dağılımı ve yetkinlikleri önceden çerçevelendirilmiş nitelikli kadrolar tarafından yapılabilir. [11] Bu faaliyeti yapmak üzere kurulmuş olan teşkilatların bu işin nev’ine uygun olacak şekilde çalışma prensipleri ve bu prensiplerin yanında kendisine has terminolojisi vardır. [12]

Bu teşkilatlarda tıpkı diğer devlet kuruluşlarında olduğu gibi bürokratik yapılar olarak dizayn edilmiştir. [13] İstihbarat teşkilatlarının varlığı ve gücü aynı zamanda bağlı bulunduğu, adına görev yaptığı devletin varlığı ve gücü ile doğrudan ilişkilidir. Çünkü istihbarat, devletlere sürpriz tehdit ve saldırılara maruz kalmasını önler, uzun vadeli bir projeksiyon ile ufuk ötesi bakış sağlar, politika oluşturmasına yardımcı olarak karar vericilere bilgi desteği sağlar ve devlet sırlarını korur. [14]

İstihbarat teşkilatlarının ana görev ve sorumluluğu her türlü insani ve teknik imkânları kullanarak siyasi karar alıcılara destekleyici, doğru, güvenilir ve bütünüyle analiz edilmiş bilgiler vermektir. Özetle istihbarat kurumları; hükümetlere başta ulusal güvenliği ilgilendiren konular olmak üzere bilgi-analizler sunar, muhtemel kriz ve tehditlere yönelik erken uyarı niteliği taşıyacak bilgiler verir, karşı istihbarat faaliyetlerini önler, devletin sırlarını korur ve ulusal çıkarları korumak adına örtülü operasyonlar yürütür. [15] Bu faaliyetler kapsamında istihbarat teşkilatları üç temel faaliyet olan; bilgi toplama, örtülü operasyon ve psikolojik harekât faaliyetlerini planlar ve yürütür.



Makalenin devamını okumak için lütfen tıklayınız.

TASAM Yayınları'nın yayımladığı “Kovid-19 Sonrası Geleceğin Güvenlik Kurumları Ve Stratejik Dönüşüm“ e-kitabından alınmıştır. Kitabı incelemek için lütfen tıklayınız.

---