Su Ekonomi Politika İlişkisi

SU EKONOMİ-POLİTİKA İLİŞKİSİ

1.1. İKTİSAT TEORİLERİNDE SU

Klasik iktisat teorilerinde emek, sermaye ve girişimcinin yanı sıra üretim faktörlerinden olan doğal kaynakların sonsuzluğu ve tükenmeyeceği benimsenmiştir. Keynesyen teorilerde doğal kaynakların kullanımı ve dağıtımının kamu hizmetlerine dâhil olduğu, aksinin tekel piyasaları oluşturacağı görüşü hâkimdir. Neoklasik iktisatta ise suyun da içinde yer aldığı doğal kaynaklar “Gelecek kuşakların kendi ihtiyaçlarını karşılama olanağını tehlikeye atmaksızın, şimdiki kuşakların ihtiyaçlarını karşılamak“¹ diye tanımlanmış olan “sürdürülebilir kalkınma“ kavramı kapsamında incelenmiştir.

Ekonomi politika açısından ele alındığında ise su ve “nehirler tüm ekonomi politika katmanlarının içinden bir sınır aşan akarsu gibi geçerler.“²

Su kullanımına ya da mülkiyetine ilişkin anlaşmazlıklar yazılı tarihin ilk dönemlerine kadar gider. Tarihi verilerin bulunmadığı dönemlere kadar uzandığı da söylenebilir.

Dünyada “sınır aşan sular“ ve “sınır oluşturan sular“ bağlamında, iki veya daha fazla ülkenin siyasi sınırlarını geçen 261 adet sınır aşan su havzası bulunmaktadır. Bu havzalar yeryüzündeki karaların yüzde 45’ini, dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 40’ını ve dünyadaki tüm nehir akışının yüzde 60’ını oluşturmaktadır. Dünyada toplam 145 ülkenin sınır aşan nehir havzalarında toprağı bulunmaktadır. Sınır oluşturan sularla birlikte bu sayı 200’ü aşmaktadır. Sınır aşan ya da sınır oluşturan su havzalarında yer alan ülkeler arasındaki ekonomik kalkınma, altyapı kapasitesi veya politik yönelim konularındaki farklılıklar, su kaynaklarının geliştirilmesi ve yönetimi konularının daha da karmaşık hale gelmesine neden olmakta ve bu sulardan yararlanma ilgili ülkeler arasında ciddî sorunlara yol açabilmekte ve konu uluslararası siyaset alanına taşınmaktadır.³


1.2. SİYASAL İKTİSAT VEYA EKONOMİ POLİTİK

Toplumlar kendilerine kavramsal aynalardan bakmaya mecburdur. Her kavramın ilk çıktığı ve kullanıldığı dönemdeki anlamı, zaman içerisinde dolaşımda olduğu toplumun ve kullanıcılarının ona yüklediği olumlu, olumsuz, nötr içerikleriyle ve kronolojik yöntemle okunduğunda, (toplum gibi) homojen ve yekpare olmayan aynadaki kırılmalar, eğilmeler, bükülmeler ve kesintiler şeklinde seyreder. Ona yüklenen benimseme veya reddiye algısına paralel değişir, yontulur, derinleşir, uyur, söner, doğurur, farklılaşır ve menderesler oluşturarak sosyal zamanda akar. Ekonomi (iktisat), politika (siyaset), ekonomi politika (siyasal iktisat) ve çalışmalarını Ortadoğu üzerinde yoğunlaştıran Siyasal İktisatçı akademisyen John Waterbury’nin 1978’de dolaşıma soktuğu ve tezimizin ilerleyen bölümlerinde inceleyeceğimiz hidropolitik (Hydropolitics) kavramı da bu çıkarımın dışında değildir.

Fen ve matematik bilimlerinin dili ikilidir. Yani her sorunun yalnızca iki cevabı vardır; doğru veya yanlış, evet ya da hayır, pozitif, negatif, 1 ve 0 gibi. Sosyal bilimlerde ise amaç bu düaliteyi ortaya çıkartmaktan çok çalışılan hususta aydınlatıcı olmaktır. Bu yüzden problematikte “evet“ ya da “hayır“ yanıtına nadiren ulaşılır. Sosyal bilimlerin asıl yoğunlaştığı alan çoğunlukla gri alanlardır.

“Siyasal iktisat“ deyimi ilk defa merkantilistler (1500-1800) tarafından kullanılmıştır.⁴ 1890’lı yıllardan itibaren ise iki kavramın birbirlerinden ayrıldığını söyleyebiliriz. Tekrar birleşmeleri Keynes’in “ekonomiye müdahale“, “istikrar politikası“ gibi kavramlarının iktisat literatürüne girmesiyle (1930’lu yıllar) tarihlenir.⁵

Siyasal iktisat iki yüz yıllık geçmişi olan bir ilgi ve bilimsel faaliyet alanıdır. Bu kavramı ilk kullanmaya başlayan, kendi disiplinlerini, kendi uğraş alanlarını bu şekilde tanımlayanlar açısından bir bilim dalı, toplumsal gerçekliklere bütünsel bir çerçeve içinde bakma anlayışını gündeme getiren bir kavramdır. Ancak, özellikle 19. yüzyılın son çeyreğinden itibaren toplumsal gerçeklikle “bilimsel olarak“ uğraşmaya, bilimsel bilgi üretmeye damgasını vurmuş olan pozitivizmin etkisiyle gündemden düşmüş ya da düşürülmüştür. Pozitivizmin bilimsellik anlayışı, 20. yüzyılın önemli bir bölümünde herhangi bir sıfat eklenmeden “Bilimsel faaliyet böyle yapılır“ şeklinde algılanmıştır. Pozitivizmin kurduğu egemenliğin öncesinde toplum bilimler yokmuşçasına düşünülecekse, kendilerini siyasal iktisatçı olarak tanımlamış ve zaman içinde de farklılaşmış, birbirlerine rakip pozisyonlar oluşturmuş kişileri de bilim dışı saymak gerekir, çünkü pozitivizmin bilim anlayışının epey dışında ‘bilimsel faaliyet’ göstermişlerdir.

Kaynak: Güneydoğu Anadolu Projesi GAP'ın Türkiye ve Ortadoğu Ekonomi Politiğine Etkisi. İhsan TOY, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. 2015. M.Ü. Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü.