Uluslararası Sistem ile Doğu Avrupa’nın Sorunu: Moldova ve Transdinyester

Makale

Soğuk Savaşın sona ermesiyle uluslararası sistemde çift kutuplu (Batı Bloğu ve Doğu Bloğu) statik yapıda son buldu. Özellikle, 1990 sonrası küresel sistem çok kutuplu...

Soğuk Savaşın sona ermesiyle uluslararası sistemde çift kutuplu (Batı Bloğu ve Doğu Bloğu) statik yapıda son buldu. Özellikle, 1990 sonrası küresel sistem çok kutuplu yeni bir dinamik yapıya doğru evirilmeye başladı. Soğuk Savaş sonrası uluslararası sistemde ortaya çıkan değişim ve dönüşüm Avro-Avrasya’yı derinden etkiledi. 20. yüzyılda Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliğinin (SSCB) dağılmasıyla birlikte devletler silsilesi diyebileceğimiz birçok ulus-devlet ortaya çıkarak bağımsızlığını ilan etti. Karadeniz Havzasında yer alan, aynı şekilde Doğu Avrupa ve Balkan coğrafyasında bulunan Moldova 1991’de bağımsızlığını kazanan ülkelerden biridir. SSCB’nin çöküşü ile çift kutuplu dünya düzeninin ortadan kalkmasının ardından, Avrasya’da yeni sınırlar oluştu. Karadeniz Jeopolitiğindeki yeni ülkelerin konumları yalnız bölgeyi değil, uluslararası sistemde de bölgeyi hassas kılmaktaydı.

Bunlardan biri de kozmopolit yapısıyla Moldova’dır. Moldova’da çoğunluk olarak Moldovanlar olmakla birlikte, ayrıca Ukraynalı, Rus, Bulgar ve Gagavuz (Gökoğuz) Türkleri bulunmaktadır. Moldova, 19. yüzyıl başlarına kadar Boğdan Eyaleti statüsünde Osmanlı İmparatorluğu’nun, daha sonra ise Rusların ve Romenlerin egemen olduğu Besarabya bölgesi ile 18. yüzyılın sonlarından itibaren Rus hâkimiyetine giren Transdinyester bölgesinden oluşmaktadır. Romanya’nın nüfuzunda bulunan Besarabya, Karadeniz havzasındaki Prut ve Dinyester nehirleri arasında bulunan bir bölgedir. Rus etkisinin daha belirgin olduğu Transdinyester bölgesi ise Dinyester nehrinin kuzey tarafında Moldova-Ukrayna sınırı boyunca uzanmaktadır.

İkinci Dünya Savaşıyla birlikte Moldova tümüyle Sovyetlerin denetimine girerek, 1991 yılına kadar da Moldova Sovyet Cumhuriyeti olarak Rusların egemenliğinde kalmıştır. Bunun neticesinde Sovyet politikası Slav göçünü bilinçli şekilde teşvik etmiş ve Kiril alfabesini kullandırtarak Moldova’yı Ruslaştırmak istemiştir. Bunun altında yatan neden ise, Romanya’nın bu ülke (Moldova) üzerindeki etkisini sona erdirtme hedefidir. Moldova’daki milliyetçiler, 1990'lı yıllara yaklaşırken ülkedeki resmi dilin Rusçadan Moldovca’ya değiştirilmesini ve Kiril alfabesinin kaldırılarak tekrardan Latin alfabesine dönmesini sağlamıştır. Nasıl ki SSCB’nin dağılmasından sonra Moldova bağımsızlığını ilan etmiştir. Moldova’da ayrılıkçı bölge sorunları ile karşı karşıya kalmıştır. Transdinyester ve Gagavuzya sorunları bunlardandır. Aslında Transdinyester sorunu eski Sovyetlerden kalma bir taktik olan ‘’böl ve yönet’’ stratejisinin tezahürü idi. Trandinyester sorunu, Kişinev (Başkent) merkezi yönetimiyle ayrılıkçılar arasında çatışmalara yol açmasının yanında, aynı zamanda 21. yüzyılda hala nihai bir çözüme de kavuşturulamamıştır.

Transdinyester jeopolitik bir yapıdır veya jeopolitik yapısal bir tasarıma sahiptir. Rusya, Moldova’nın Avrupa-Atlantik kurumlarına entegrasyonunu (bütünleşme) önlemeye, bu ülkenin Avrasya Birliği’ne katılmasını sağlamaya çalışmaktadır. NATO’nun Barış İçin Ortaklık projesinde yer alan Moldova’nın tarafsızlık statüsünden dolayı teşkilata üyelik hakkı bulunmamaktadır. Keza, Rusya Moldova-NATO arasındaki işbirliğinin gelişmesini kendisi için tehlike olarak görmektedir. Rusya ve ayrılıkçı bölgeler Moldova’nın Romanya ile birleşmesine de karşı çıkmaktadır. Rusya’nın başka bir amacı ise Avrupa Birliğinin (AB) Doğu Ortaklığı politikasını başarısızlığa uğratmaktır. Son yıllarda AB’nin Ukrayna, Gürcistan ve Azerbaycan ile işbirliğini artırması ister istemez Rusları endişelendiriyor. Rusya için politik anlamda hedef Ukrayna gözüküyor olsa bile, coğrafi olarak en önemli konumdaki ülke Moldova’dır. Rusya’nın Kırım işgali sonrasında, Ukrayna’nın doğu ve güneydoğu bölgelerini kontrol altına alarak doğrudan bağlantı kurmak gibi bir stratejiye yönelme ihtimali ortaya çıkmıştır. Rusya’nın mevcut durumda Moldova’ya karşı askeri bir müdahalede bulunması beklenmemekle birlikte, mevcut Rus paramiliter (milis) güçlerin bölgede konuşlu olması tehlikenin geçmediğini göstermektedir.

Transdinyester sorunu kapsamında ise, 1990’ların ortalarında başlayan arabuluculuk arayışları bugüne kadar başarısız olmuştur. Rusya, Ukrayna ve AGİT’in ortak yürüttüğü arabuluculuk çalışmaları 2005’den itibaren Ukrayna ve Moldova’nın talebi üzerine 5+2 formatında (Moldova, Transdinyester, Ukrayna, Rusya, AGİT + AB ve ABD) gerçekleşmektedir. Rusya’nın, Moldova’nın federal bir devlete dönüştürülmesi için önerdiği Kozak Memorandumu’nun imzalanmaması iki ülke arasında ilişkilerin yeniden soğumasına neden olmuştur. Kozak Memorandumu’nda Rusya, Transdinyester’deki askerlerini en geç 2020’ye kadar çekmeyi ve Moldova’nın özel bir federal yapıya dönüşmesini önermektedir. Transdinyester bölgesinin Rusya ile sınırı bulunmuyor ancak halkın önemli bir kısmı Rusya ile birleşmeyi talep ediyor. Ekonomik olarak zor durumdaki Transdinyester bölgesinin desteklenmesi için Rusya her yıl bir milyar doların üzerinde yardımda bulunuyor. Birleşmiş Milletler (BM) üyesi hiçbir ülkenin devlet olarak tanımadığı Transdinyester'i dünyada sadece Rusya’nın desteğiyle Gürcistan'dan tek taraflı bağımsızlığını ilan eden ‘’Güney Osetya Cumhuriyeti’’ ve ‘’Abhazya Cumhuriyeti’’ tanıyor. Sadece kendi yöneticileri tarafından anayasası, bayrağı ve ulusal marşı kabul edilen Transdinyester bölgesinin ayrı bir yönetimi, meclisi, ordusu, polisi ve posta sistemi bulunmaktadır. Moldova, Transdinyester'in kendi toprakları olarak kabul edilmesini, Transdinyester ise ayrı bir devlet olarak tanınmak istiyor.

Doğu Avrupa’da Moldova ile Transdinyester sorununun tekrardan uluslararası sistemde tartışmalara gebe olacağı aşikârdır. Çünkü Rus askerlerinin Moldova ile BM’nin izni olmadan ülke topraklarında varlığını sürdürmesinden derin endişe duyulduğu belirtilen (yeni) BM kararında Rusya’ya, askerlerini gecikmeksizin Moldova'dan çekmesi çağrısında bulunuldu. Moldova’nın sunduğu ve Kanada, Gürcistan, Romanya ile Estonya’nın destek verdiği karar tasarısı BM Genel Kurulu’nda yapılan oylamada kabul gördü. Karara 64 ülke destek verdi, 14 ülke karşı çıktı, 83 ülke ise çekimser kaldı. Bu kararın ardından Rusya Dışişleri Bakanlığı, BM Genel Kurulu’nun Rusya’ya Moldova’da bulunan askerlerini gecikmeksizin çekmesi çağrısında bulunan kararına tepki göstererek tanımayacağını ifade etti. Ayrıca, Rus Dışişleri Bakanlığından yapılan yazılı açıklamada, BM'nin kararı ‘’hoş olmayan ve tehlikeli’’ bir karar olarak nitelendirildi. Transdinyester’deki Rus askeri birliğin barışın ve istikrarın garantisi olduğu savunulan açıklamada; ‘’Bu girişimi, yaklaşan parlamento seçimlerinin arifesinde puan kazanmak için, Rusya karşıtı duyguları kışkırtmak temelinde Moldova’daki bazı politikacıların reklam ve propaganda kurgusu olarak görüyoruz’’ ifadeleri kullanıldı.

Moldova etnik, siyasi, kültürel ve daha birçok açıdan Rusya’dan çok Romanya’ya yakındır. Mart 2018’de Romanya Parlamentosunun Moldova ‘’Besarabya’’ topraklarının 100. Yıldönümü kapsamında gerçekleştirilen ortak anma toplantısında bütünleşme (entegrasyon) niyet deklarasyonu yayımladı. Bu bildirge Romanya halkının Moldova ile birleşme arzusunu ve olası bir birleşmenin Moldova halkının kararıyla gerçekleşebileceğini, Romanya halkının buna hazır olduğunu vurgulamak açısından önemliydi. Aynı şekilde bildirgede Besarabya bölgesinin ‘’Anavatan ile bütünleşmesinin 100. Yıldönümünde, bu bölgenin bugünkü adı olan Moldova’nın ve Romanya’nın yeniden birleşmesi çabalarının hukuka dayalı ve haklı bir çaba olduğunun da altını çiziyor. Anma toplantısında Romanya’nın iktidardaki Sosyal Demokrat Parti (PSD) lideri Liviu Dragnea’nın şu sözleri; ‘’Ben Moldova ile bütünleşmek ve tek bir ulus olarak Avrupa sahnesinde yer almaktan yanayım’’ demesi, Romanya’nın da bu topraklardan vazgeçme niyetlerinin olmadığını göstermektedir. Ayrıca, ‘’Rumen halkının ve Rumencenin bütünleşmesi’’ başlıklı düzenlenen bu toplantıya Moldova Parlamentosu ve Hükümet temsilcileri de katıldılar. Moldova Parlamentosu Başkanı Adrian Candu; Moldova’nın Romanya’nın desteğine ihtiyacı olduğunu dile getirerek. Avrupa ile bütünleşmeye giden yolda yolların ve köprülerin inşaatının ve işbirliğinin ancak Romanya’nın yardımlarıyla mümkün olduğunu ifade etmiştir.

Sonuç olarak; uluslararası sistemde jeopolitik ve ekopolitik dengeler değişmekte ve hızlanmaktadır. 20. yüzyıldan kalma Moldova ile Transdinyester sorunu dünyamızdaki küresel ve bölgesel güçlerin odağında yerini almaktadır. Rusya’nın klasik genlerinde bulunan ‘’Çevreleme Politikası’’ hem AB’yi hem Baltık ülkelerini hem Ukrayna’yı hem de Moldova’yı da endişelendirmektedir. Rusların Gürcistan’da ‘’Güney Osetya’’ ile ‘’Abhazya’’yı işgal etmesi, Ukrayna’nın doğusunda ayrılıkçı girişimleri ve Kırım ilhakını sıraladığımızda tehlikenin boyutları gözler önüne sermektedir.

Doğu Avrupa’nın çözülemeyen sorunu Moldova ile Transdinyester Rusya’nın siyasi amaçlarının ve stratejisinin odak noktasındadır. Çünkü son yıllarda AB ve NATO üyesi Romanya’nın kendi topraklarında giderek artan bir şekilde NATO ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) askeri varlığına izin vermesi bunlardan biridir. Keza Baltık ülkelerinin (Estonya, Litvanya, Letonya) Rusların tehditkâr askeri varlığından rahatsızlığı göz önüne alındığında, Rusya’nın Doğu Avrupa’ya genişleme amacını güttüğünü göstermektedir. Rusya, AB ve Balkanlar üzerindeki enerji politikası ile jeopolitik ağırlığını muhakkak ki sürdürmek isteyecektir. Transdinyester önemlidir, neticede Moldova’nın ekonomik, enerji ve topraksal entegrasyonu da dâhil olmak üzere ulusal güvenliğinin temel öğesi konumundadır. Bu da Rusya’nın Moldova ile Transdinyester üzerindeki siyasi, ekonomi ve askeri amaçlarından kolay kolay vazgeçmeyeceğini göstermektedir. Aynı şekilde AB, NATO ve Romanya’da bu jeostratejik bölgenin Kırım ilhakında ki gibi Rusya’nın bir oldubittiye getirmesine göz yummayacaktır. Moldova ile Transdinyester sadece Doğu Avrupa’nın bir sorunu değil, aynı zamanda uluslararası sistemin bir sorunu haline dönüşmüştür.
Güney Ferhat BATI, Kıbrıs Amerikan Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi,
Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Öğretim Görevlisi
Bu içerik Marka Belgesi altında telif hakları ile korunmaktadır. Kaynak gösterilmesi, bağlantı verilmesi ve (varsa) müellifinin/yazarının adı ile unvanının aynı şekilde belirtilmesi şartı ile kısmen alıntı yapılabilir. Bu şartlar yerine getirildiğinde ayrıca izin almaya gerek yoktur. Ancak içeriğin tamamı kullanılacaksa TASAM’dan kesinlikle yazılı izin alınması gerekmektedir.

Alanlar

Kıtalar ( 5 Alan )
Aksiyon
 İçerik ( 2724 ) Etkinlik ( 222 )
Alanlar
Afrika 77 641
Asya 98 1087
Avrupa 22 641
Latin Amerika ve Karayipler 16 67
Kuzey Amerika 9 288
Bölgeler ( 4 Alan )
Aksiyon
 İçerik ( 1386 ) Etkinlik ( 54 )
Alanlar
Balkanlar 24 294
Orta Doğu 23 611
Karadeniz Kafkas 3 296
Akdeniz 4 185
Kimlik Alanları ( 2 Alan )
Aksiyon
 İçerik ( 1292 ) Etkinlik ( 78 )
Alanlar
İslam Dünyası 58 781
Türk Dünyası 20 511
Türkiye ( 1 Alan )
Aksiyon
 İçerik ( 2045 ) Etkinlik ( 82 )
Alanlar
Türkiye 82 2045

Kosova’nın Sırp sınırına yakın ve Sırp nüfusun yoğunlukta olduğu bu kısmındaki dört Sırp belediye başkanının Kurti yönetiminin kararını protesto amaçlı istifası ile 2022 Kasımında artan gerilim NATO’nun müdahale kararına sebep olacak düzeyde büyüdü.;

Çin Halk Cumhuriyeti’nin 1949’da kuruluşundan Soğuk Savaşın sonuna kadar Çin ve Ortadoğu ülkeleri arasındaki ilişkiler çok çabuk gelişti. 950’lerin ortalarında Çin sadece birkaç Arap ülkesiyle diplomatik iletişim içindeydi. Bunun nedeni bu ülkelerin batı emperyalizmi ve kurtuluş mücadeleleri içinde ...;

Türkiye'nin, Yeni İpek Yolu güzergâhında, Orta Koridorun gelişimi, Avrasya üzerinden karasal Doğu-Batı ticaretinde lojistik üs haline gelmesi ve tedarik zincirinde merkez konumda olması, ekonomi ve dış politika önceliklerden biridir. Ayrıca Türkiye'nin bir enerji ticaret merkezi olma rolü güçlenmeli...;

Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü (KGAÖ) [CSTO | Collective Security Treaty Organization] üyeleri, Orta Asya Cumhuriyetleri, Türkiye’nin sınır komşusu Ermenistan ve yine Türkiye’nin en büyük partneri olan Rusya’dır.;

Liderler vardır ülkelerinin kaderini etkiler. Gemiler vardır dünyanın kaderini etkiler. Bu gemiler Yavuz ve Midilli adlarını verdiğimiz, Goeben ve Breslau’dur. Bu iki gemi sadece Almanya ve Osmanlı devletinin değil, Rusya’nın, İngiltere’nin, Fransa’nın ve Yunanistan’ın kaderini etkilemiş ve 1. Dünya...;

Kısa süre önce Çin, Pakistan ve Taliban yönetimindeki Afganistan arasında Kuşak-Yol Girişimi’ni Afganistan’a kadar uzatan bir anlaşma yapıldı. Taliban yönetiminin Çin yatırımlarına Çin’in de bölgesel güvenlik açısından ılımlı ve söz dinleyebilecek bir Taliban yönetimine ihtiyacı var. Bu nedenle Afga...;

Bu makalem iyi niyetlerle hazırlandığına inandığım, fakat arşiv gerçekliğinden uzak kalmış, bu nedenle yanlışlar içindeki “Atatürk ve Bandırma Vapuru“ metni esas olmak üzere, bu konudaki tüm benzer anlatımları düzeltmek ve imkan yaratmak amacıyla çalışılmıştır.;

Güçlü Müslüman devletlerin istikrarsızlaştırıldığına, “Çok-uluslu Koalisyon” adı verilen kavram tarafından BM Güvenlik Konseyi’nin BM tüzüğünün yedinci bölümü altındaki rolünün ayaklar altına alındığına şahit olduk. Son Afganistan krizinde görüldüğü gibi NATO’nun bölge-dışı operasyonlarını genişlett...;

Doğu Akdeniz Programı 2023-2025

  • 17 Tem 2023 - 19 Tem 2023
  • İstanbul - Türkiye

5. Denizcilik ve Deniz Güvenliği Forumu

  • 23 Kas 2023 - 24 Kas 2023
  • İstanbul - Türkiye

2. İstanbul Siber-Güvenlik Forumu

  • 23 Kas 2023 - 24 Kas 2023
  • İstanbul - Türkiye

7. Türkiye - Körfez Savunma ve Güvenlik Forumu

  • 23 Kas 2023 - 24 Kas 2023
  • İstanbul - Türkiye

Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi TASAM, Dr. Cengiz Topel MERMER’in hazırladığı “ABD Hegemonyasına Meydan Okuyan Çin’in Zorlu Virajı; Güney Çin Denizi” isimli stratejik raporu yayımladı.

Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi TASAM, Dr. Cengiz Topel MERMER’in hazırladığı “Küresel Rekabet Penceresinden Pasifik Adaları” isimli stratejik raporu yayımladı.

Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi TASAM, Dr. Cengiz Topel MERMER’in uzun araştırmalar sonunda hazırladığı “TEKNOLOJİK ÜRETİMDE BAĞIMSIZLIK SORUNU; NTE'LER VE ÇİPLER ÜZERİNDE KÜRESEL REKABET” isimli stratejik raporu yayımladı

Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi TASAM, Dr. Cengiz Topel MERMER’in hazırladığı “Sri Lanka’nın Çöküşüne Küresel Siyaset Çerçevesinden Bir Bakış” isimli stratejik raporu yayımladı.

Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi TASAM, Dr. Cengiz Topel MERMER’in hazırladığı “Çin-Japon Anlaşmazlığında Doğu Çin Denizi Derinlerdeki Travmalar” isimli stratejik raporu yayımladı.

Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi TASAM, Dr. Cengiz Topel MERMER’in uzun araştırmalar sonunda hazırladığı “MYANMAR; Büyük Oyunun Doğu Sahnesi” isimli stratejik raporu yayımladı

İngiltere’nin II. Dünya Savaşı sonrasında Hint Altkıtası’ndan çekilmek zorunda kalması sonucunda, 1947 yılında, din temelli ayrışma zemininde kurulan Hindistan ve Pakistan, İngiltere’nin bu coğrafyadaki iki asırlık idaresinin bütün mirasını paylaştığı gibi bıraktığı sorunlu alanları da üstlenmek dur...

Devlet geleneğimizde yüksek emsalleri bulunan Meritokrasi’nin tarifi; toplumda bireylerin bilgi, bilgelik, beceri, çalışkanlık, analitik düşünce gibi yetenekleri ölçüsünde rol almalarıdır. Meritokrasi din, dil, ırk, yaş, cinsiyet gibi özelliklere bakmaksızın herkese fırsat eşitliği sunar ve başarıyı...