Petrol Piyasalarındaki İran Bilmecesi

Petrol piyasalarındaki stok fazlalarını, bir an önce eritmek, ihracatçı ülkelerin petrol gelirlerini makul bir düzeyde dondurmak ve düşen fiyatlar nedeni ile artan küresel durgunluk riskini bertaraf etmek… Şu sıra hem OPEC (Organization of Petroleum Exporting Countries - Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü) hem de OPEC dışı petrol üreticilerinin en büyük endişesi. Bu öyle bir endişe ki, Suudi Arabistan ve Rusya gibi iki ülkeyi, farklılıklarını bir tarafa koyarak aynı masaya oturttu ve bir üretim dondurma kararında buluşturdu. Katar ve Venezuella da anlaşmanın bir parçası. Ancak hala düşen fiyatlar, zaten güven sorununun sürdüğü bir ortamda tarafları birbirlerine kuşku ile bakmaya itmekte. Özellikle Katar ve Suudi Arabistan diken üstünde.


Suudi Arabistan Ne İstiyor?

Tarafları aynı masa etrafına, mücbir ekonomik gerçekler oturttu. Ama sağ gözün sol göze güvenemediği bir ortamda, Suudi Arabistan her şeyden önce Rusya’nın anlaşmaya ne kadar ve ne zamana kadar bağlı kalacağını merak ediyor. Üretimi dondurma kararının semeresi özellikle ABD stokları dolayısı ile alınamıyor olsa bile yine kuşkuyu Rusya’ya yönlendirmesi, arzu edilen fiyat istikrarı için bizatihi tehdit. Çünkü spekülasyona elverişli bir zemin hazırlıyor. Halen taraflar üretimi sadece Ocak 2016 düzeyinde dondurma kararı almış durumdalar. Oysa Kuzey yarımküre bahara hazırlanırken, üretimin kısılıp kısılmayacağı konusunda Suudi Arabistan, geçici şeriklerinden kesin bir tavır bekliyor. Bu neden böyle anlamak kolay değil. Çünkü petrol fiyatları yükselirken Suudi Arabistan en büyük ve etkili joker konumundaydı (swing producer). Gerektiğinde kendi başına petrol musluklarını açıyor, gerektiğinde kapıyordu. Şimdi bunu tek başına yapmaya kadir olamamasının nedeni nedir?


İran Etkisi mi?

Şu sıralar Suudi Arabistan OPEC’in bundan sonraki olağan Haziran toplantısından herhangi bir üretim kısma kararının çıkmayacağını tahmin ediyor. Çünkü İran’da petrol üretiminin ne zaman ve ne kadar hızlı artmaya başlayacağı konusundaki belirsizlik, OPEC’i de bir karar almamaya itiyor gibi gözüküyor. Tabii İran’ın, yaptırımların gölgesinden tamamen çıkarak ve zarar görmüş petrol kuyularını onararak üretime geçmesi yaz ortasını bulabilir. Bu da belirsizliklerin, 2016’nın hemen hemen 3 çeyreğini ipotek altına alması anlamına gelir. Arz belirsizliği, arz fazlası tehdidi, daha da düşmeye hazır fiyatlara karşı piyasa paylaşım hesapları işin bir başka boyutu.


İran Bahane mi?

Reformcuların yeniden işbaşına geldiği İran’da yönetim, acilen ülke ekonomisini bir an önce düze çıkaracak, ülkenin kaynaklarını en iyi şekilde değerlendirecek ve tahrip olmuş alt yapıyı yeniden inşa edecek önlemleri en rasyonel biçimde alma gayreti içinde olacaktır. Petrol ve doğal gaz sektörlerinin bu bağlamda, yönetimin reform ve yeniden yapılanma listesinde yer alması fevkalade normaldir. Suudi Arabistan ve Rusya’dan sonra petrolde üçüncü sırada bulunan İran, görünürde yaptığı açıklamalar ile rakiplerini tedirgin ediyor olabilir. Önümüzdeki bir yıl içinde, günde 1.5 milyon varil ilave üretim artışı sağlayacak bir üretim yönetimi politikası duyurusu karşısında hemen tepki göstermeyeceği anlaşılan OPEC’in amacı nedir? OPEC İran petrol alanları konusunda yeterli bilgiye sahip değilse, İran’a karşı petrol piyasalarında başlayacak stratejik bir oyunu belirsizliklere dayandırmanın ne gibi bir yararı olabilir?


İran’ın Yeni Hesapları Nedir?

Her şeyden önce İran 2009’dan beri ülkede henüz kullanıma açılmayan 14 petrol kuyusunu faaliyete geçirmeyi planlıyor gibi gözüküyor. Bu konuda yabancı ortaklıklara hazır olduğu izlenimini veren bir açıklama yok. Yaklaşık 500-600 milyon dolarlık bir harcama ile bunları yapabileceğini iddia ediyor. İran sınır kaplarında sıraya girmiş pek çok yabancı ülke var. Özellikle Rusya, Çin, Japonya veya İngiltere ve Fransa ile bir iş birliğine düşen fiyatlara rağmen gider mi? Bana gidermiş gibi geliyor. Ama mutlaka ilk etapta OPEC’den dostane bir beklentisi var. O da üretim dondurma kararından (azaltma da olabilir) bir süre muaf tutulması ve İran’ın yaptırımlar öncesi üretim düzeyine ulaşmasına geçit verilmesi. Hâlen günde 3.4 milyon varil petrol pompalayan İran da Haziran ayına umutla bakıyor olmalı. Onun umudu, dünya petrol stoklarının yılın ilk yarısı sona ererken eriyip tükenmesi.


İşler Biraz da Rusya’ya Bağlı

Tabii eğer Rusya üretim dondurma anlaşmasına uyar da OPEC’e çelme takmazsa bu mümkün olabilir. Tahminim bu defa Rusya’nın 2001 yılında olduğu gibi anlaşmaya uyacağı ve bu sayede Orta Doğu’daki dengeleri daha iyi denetleyeceği.